ابزار آلات ارگونومیک چه ویژگی‌هایی دارند؟

• دستورالعمل‌های طراحی ارگونومیک
• وزن ابزارآلات
• دستگیره ها
• شکل دسته ابزارآلات خوب
• قطر دسته
• طول دسته
• فاصله دو دسته
• جنس
• ابزار برقی به جای ابزار دستی
• ابزارآلات خوب لرزش کمی دارند
• اضطراب کاربر
• نکات کاربردی برای انتخاب ابزارآلات خوب

از صنعت‌گران و تعمیرکاران و نجاران و دیگر صاحبان مشاغل فنی گرفته تا خانم‌های خانه‌دار و … همه و همه برای انجام برخی از کارها به ابزار آلات نیاز دارند. هرچند این ابزار برای هریک از آن‌ها متفاوت است اما وجه مشترکی هم دارند که به قبل از استفاده یعنی انتخاب برمی‌گردد. برای اینکه ابزار آلات خوبی را خریداری و مدت‌ها از آن‌ها استفاده کنیم باید پارامترهای انتخاب مناسب آن‌ها را بشناسیم. در این مقاله به شما می‌گوییم که برای خرید انواع ابزار آلات چه پارامترهایی حائز اهمیت‌اند.

پیشرفت سریعی که در دنیای ابزار آلات به وجود آمده؛ باعث ایجاد یک چالش پیچیده بین کاربران و ابزارشان شده است، از این رو پروسه انتخاب محصول هم برایشان مهم‌تر و سنگین‌تر از گذشته شده است. تجربه ثابت کرده است که انتخاب نامناسب ابزار موجب به وجود آمدن اشکالاتی از قبیل کیفیت پایین کار، آسیب‌دیدگی کاربر، عدم بهره‌وری مناسب و … می‌شود.

ساختار نامناسب و غیراستاندارد ابزار آلات باعث بروز مشکلات جسمانی از قبیل مشکلات عضلانی ناشی از مخاطرات شغلی؛ یا چیزی مثل «WMSDs» می‌شود که آسیب‌دیدگی عضلات، تاندون‌ها، مفاصل و اعصاب را در پی دارد؛ اما وقتی که از ابزار مناسب و استاندارد استفاده کنید، دچار چنین مشکلاتی هم نخواهید شد.

بیشتر بخوانید: چطور قرنیز دیوار را رنگ آمیزی کنیم؟

دستورالعمل‌های طراحی ارگونومیک

استفاده از دستورالعمل‌های ارگونومیک در طراحی ابزار آلات این امکان را به وجود آورده است که ابزار آلات دستی و برقی متناسب با نیاز کاربر طراحی شوند و شرایط کار را از لحاظ روحی و فیزیکی برایشان راحت‌تر کنند.

به‌عنوان اولین قدم، به سؤالات زیر پاسخ دهید:

• کارکرد ابزار آلات به چه شکل خواهد بود؟ (آیا پارامتر خاصی از ابزار مورد نظرتان؛ مثلاً گشتاور یا توان یا … حائز اهمیت است؟)
• از این ابزار در کجا استفاده خواهد شد؟ (تعیین موارد استفاده و رویه کار)
• چه کسی از این ابزار استفاده خواهد کرد؟ (جمع‌آوری اطلاعات درباره جنسیت، آنتروپومتری (مردم سنجی) و دیگر شرایط کاربران ابزار آلات)

با پاسخ دادن به این سؤالات می‌توانید لیستی از دستورالعمل‌های طراحی ارگونومیک تهیه کرده و انتخابی متناسب‌تر با این قواعد داشته باشید و به علاوه ریسک ارگونومیک مربوط به ابزار آلات انتخابی‌تان را کاهش دهید.

وزن ابزار آلات

توزیع بار در ابزار آلات، تأثیر مستقیمی بر نحوه و مدت زمان گرفتن آن‌ها (اینکه با یک دست گرفته می‌شوند یا هر دو دست) دارد. بهتر است وزن ابزارهایی که با یک دست گرفته می‌شوند چیزی حدود 1.4 کیلوگرم یا کمتر باشد. ابزاری که به دقت بالای کاربر نیاز دارند هم بهتر است وزنی در محدوده 0.5 کیلوگرم یا کمتر داشته باشند. با این حال گاهی اوقات پیش می‌آید که به دلایل مختلفی امکان کاهش وزن یا توزیع بار در ابزار آلات مختلف وجود ندارد؛ در این گونه موارد باید از این پارامتر چشم پوشید و در عوض از دستگاه کمکی متعادل‌کننده ابزار آلات استفاده کرد. استفاده از این دستگاه به کاربر کمک می‌کند که وقتی از ابزار استفاده نمی‌کند، وزن آن را به دوش نکشد و راحت‌تر باشد.

دستگیره ها

دسته‌ها یا دستگیره‌ها باید طوری طراحی شده باشند که کاربر بتواند با قدرت و تسلط کامل، ابزار آلات را در دستانش نگه دارد. مثلاً در برخی از انواع مختلف ابزار، کاربر نیاز دارد که دست‌هایش را روی دسته حرکت بدهد، یا انگشتانش را (برای تعویض کلیدها، ولوم و …) جابجا کند، اما در برخی موارد دیگر باید دست یا دست‌های کاربر روی دستگیره ثابت شوند و تکان نخورند، که این شرایط درباره دستگاه‌های مختلف متفاوت است.

شکل دسته ابزار آلات خوب

شکل دسته یکی از مهم‌ترین عواملی است که بر وضعیت مچ دست و بازو تأثیر می‌گذارد و بدون شک در انتخاب ابزار آلات خوب و متناسب با کار شما تأثیرگذار است. بعد از اینکه کاربرد، نوع استفاده و محل کار را مدنظر قرار داده و بررسی کردید، به شکل دسته بیندیشید و بسته به نیازتان دسته‌ای را انتخاب کنید که انعطاف‌پذیر است، مچ دست را خم نمی‌کند یا … . دسته‌هایی که دست در آن‌ها محکم و ثابت مانده و جابه‌جا نمی‌شود برای مواقعی مناسب‌اند که نیرو باید به صورت افقی اعمال شود. ابزارهایی با دسته‌های صاف برای کارهایی مناسب‌اند که مچ دست و ساعد باید صاف قرار بگیرند یا به عبارتی بر آن‌ها نیروی عمودی اعمال بشود.

قطر دسته

به‌طورکلی دستگیره‌ها باید به شکل استوانه یا بیضی باشند؛ که قطر آن‌ها برای ابزار مختلف متفاوت است. قطر دسته برای ابزاری که باید با قدرت زیادی گرفته شوند (مثل پیچ گوشتی برقی) حدود 3.8 سانتی‌متر است، حداقل اندازه قطر پیشنهادی 3 سانتی‌متر و حداکثر مقدار آن 4.6 سانتی‌متر است. درباره ابزاری که با دو یا چند انگشت گرفته می‌شوند و برای نگه داشتنشان به نیروی زیادی نیاز نیست (مثل انبر) اندازه قطر پیشنهادی 1 سانتی‌متر است. حداقل مقدار پیشنهادی برای اندازه قطر این نوع ابزار 0.8 سانتی‌متر و حداکثر میزان آن 1.3 سانتی‌متر است. اگر هنگام انتخاب هر ابزاری به قطر مناسب آن هم توجه کنید می‌توانید ابزار آلات خوب و مناسبی را هم تهیه و انتخاب کنید.

طول دسته

دسته‌هایی که خیلی کوتاه‌اند می‌توانند فشار خیلی زیادی را به وسط کف دست کاربر منتقل کنند، در صورتی که این فشار باید در تمامی نقاط کف دست توزیع شود. طول دسته‌ای که معمولاً مناسب است و ما هم پیشنهاد می‌کنیم چیزی حدود 14 سانتی‌متر، با حداقل مقدار 10.2 سانتی‌متر است. به علاوه درباره دسته‌های پلاستیکی گرد هم بهتر است که فشرده سازی بافت نرم کمتر باشد. در کارهایی که کاربر از دستکش استفاده می‎‌کند بهتر است طول دسته بیشتر باشد که در حین کار دچار مشکل نشود و مطمئن باشد که ابزار مورد نظرش را از میان ابزار آلات خوب تهیه و خریداری کرده است.

بیشتر بخوانید:چطور در چهار مرحله ساده قاب پنجره ها را تمیز کنیم

فاصله دو دسته

در ابزاری مثل انبردست، انبر، سیم‌چین یا … که برای استفاده نیاز به باز شدن دارند، پارامتر دیگری هم وجود دارد که راحتی کاربر را فراهم می‌کند. این پارامتر تعیین کننده میزان باز شدن دو دسته از یکدیگر است و بهترین مقدار پیشنهادی برای آن 7.6 سانتی‌متر است. حداقل مقدار پیشنهادی آن 5.1 سانتی‌متر و حداکثر مقدار آن 10 سانتی‌متر است. اگر این مقدار کمتر یا بیشتر از مقادیر گفته شده باشد مدت زمان در دست گرفتن ابزار توسط کاربر را کاهش می‌دهد و قطعاً چنین ابزاری از لیست ابزار آلات خوب خارج خواهد شد.

جنس

برای کسب اطمینان از اینکه می‌توان دسته را محکم و خوب در دست گرفت، باید جنس دسته به گونه‌ای باشد که اصطکاک کافی بین دسته و دست‌های کاربر به وجود بیاید. جنس دستگیره ابزار دستی باید از موادی باشد که رسانا، لیز و فشرده‌سازی شده نباشند. دستگیره‌های دارای بافت لاستیکی، گرفتن دستگیره و استفاده از دستگاه را تا حدی آسان می‌کنند که کاربر برای استفاده‌شان ملزم به صرف نیرو و انرژی زیادی نباشد و به علاوه وسیله در دست کاربر دچار لغزش نشود. اگر واقعاً قصد خرید ابزار آلات خوب و باکیفیتی را دارید که بتوانید مدت‌ها آن‌ها را مورد استفاده قرار دهید، باید از خریدن ابزاری با دسته‌های براق و جلا داده شده خودداری کنید. درباره ابزار برقی باید حواستان را جمع کنید که جنس دستگیره‌ها دارای ویژگی‌های حرارتی و الکتریکی مناسبی باشند. برای این نوع ابزار دستگیره‌هایی با جنس پلاستیک یا الیاف ترکیبی توصیه می‌شود.

ابزار برقی به جای ابزار دستی

تا جایی که امکان دارد باید برای انجام دادن کارهایمان به‌جای استفاده از ابزارهای دستی که به صرف انرژی مداوم نیاز دارند، از ابزارهای برقی استفاده کنیم. هرچه نیروی لازم برای استفاده از یک ابزار دستی بیشتر باشد، دست بیشتر درگیر استفاده از آن شده و حول آن وسیله می‌چرخد؛ که این احتمال بروز اتفاقات خطرناک برای کاربر را بیشتر می‌کند. طول دکمه راه‌انداز ابزار برقی باید حداقل 2.5 سانتی‌متر باشد تا به کاربر امکان فعال‌سازی با بیش از یک انگشت را بدهد.

ابزار آلات خوب لرزش کمی دارند

باید تا جایی که ممکن است ویبره و لرزش ابزار آلات را کاهش داد که به کاربر منتقل نشود، چراکه در غیر این صورت تمرکز کاربر از بین می‌رود و بیشتر از میزان مورد نیاز انرژی صرف می‌کند و همین مسئله باعث کاهش بهره‌وری و همین‌طور به وجود آمدن موقعیت‌های پرخطر برای کاربر می‌شود. به همین منظور باید از دستکش‌ و لباس مناسب استفاده کنید تا بتوانید میزان این لرزش را کاهش دهید. نگهداری و حفاظت صحیح ابزار هم، می‌تواند این لرزش را کاهش داده و به انتخاب و استفاده مناسب از ابزار آلات خوب کمک کند.

اضطراب کاربر

ممکن است در مواقعی که کاربر از ابزار دستی استفاده می‌کند استرس یا فشار مکانیکی به کف دست و انگشتان او منتقل شود، به‌خصوص در مواقعی که نیاز به اعمال نیروی بیشتر است. نیرویی که اعمال می‌شود نباید بیشتر از 10 کیلوگرم بر سانتی‌متر مربع باشد. نیرویی که توسط انگشت‌ها برای فشردن ماشه یا … اعمال می‌شود باید بر روی بافت‌ها قرار بگیرد.

باوجوداینکه گستره ابزارآلات موجود در بازار بسیار وسیع است اما فرآیند پیدا کردن ابزار دستی که به خوبی از قوانین ارگونومیک پیروی می‌کنند کار مشکل و پیچیده‌ای است. به علاوه عدم وجود ابزارآلات خوب دستی که واقعاً تحت شرایط ارگونومیک طراحی و ساخته شده باشند ممکن است باعث خرید محصولی شود که به‌جای کاهش یا حذف خطرات احتمالی، احتمال ایجاد صدمه و خطر را افزایش دهد.

تعریف ارگونومی در محیط کار به نقل از سایت کاربوم عبارتست از:

“کلمه ارگونومی از لغت یونانی ارگون (Ergon) به معنای شغل و لغت نوموس (Nomos)، به معنای قوانین، ایجاد شده است. به همین دلیل، می‌توان گفت ارگونومی در محیط کار به قوانین محیط کار برای افزایش بهره وری و راحتی افراد شاغل در آن محیط، گفته می‌شود. ارگونومی به مجموعه موارد ابزار، محیط و طرز قرارگیری بدن می‌گویند. صحبت در خصوص وضعیت بدن و محیط کمی سخت است اما داشتن ابزار مناسب موردی است که می‌تواند تفاوت به‌سزایی ایجاد کند.

در پاسخ دقیق‌تر به این سؤال که ارگونومی در محیط کار چیست باید گفت که به ابزار و تجهیزاتی که برای افراد شاغل در محیط‌های مختلف طراحی و ساخته می‌شوند تا خستگی و فرسودگی افراد را به حداقل برسانند نیز، ارگونومی می‌گویند. این موضوع می‌‌تواند محیط کار را امن‌تر کرده و هزینه‌های فردی را کاهش دهد. به‌صورت کلی، ارگونومی علم ایجاد سازگاری بیشتر میان ابزار و تجهیزات با انسان‌ها در محیط کار است به نحوی که آسیب‌های محیط کار به کمترین میزان برسند. 

محیط کار ارگونومیک شامل میزهای کاری و کامپیوترهای قابل‌تنظیم، صندلی‌های با طراحی ارگونومیک و صفحات زیرپایی در زیر میز برای استراحت‌دادن به پاها است. کارکنان شاغل در چنین محیطی به‌راحتی به کنترل دما، تهویه هوا، نورهای قابل‌تنظیم و انبارها دسترسی دارند.

زمانی که ارگونومی در محیط کار رعایت شود همه‌چیز در فاصله بسیار مناسبی از افراد قرار می‌گیرد و فرد برای دسترسی به ابزار موردنیازش به خم‌شدن بیش‌ازحد یا چرخاندن کل بدن نیاز ندارد. تمام این عوامل باعث می‌شوند که استرس افراد در طول روز و در حین کارکردن، کاهش پیدا کرده و بهره‌وری آن‌ها افزایش یابد. تجهیزات مناسب می‌توانند تفاوت بین یک محیط کار راحت و خلاقانه را با محیطی ناراحت که منجر به کاهش خلاقیت می‌شود، رقم بزنند.”

استفاده بی‌رویه و نا به‌جای بازاریابان از اصطلاح «ارگونومیک» باعث شده است که کاربران در هنگام خرید توجه خاصی به این ویژگی‌ها (اطلاعاتی که تولیدکنندگان به همراه محصول ارائه داده‌اند) نداشته باشند. به همین علت برایتان لیستی از دستورالعمل‌ها را تهیه کردیم که با دنبال کردن آن می‌توانید ابزار آلات خوب با حداکثر ایمنی و بهره‌وری و همین‌طور کمترین آسیب را تهیه کنید.

نکات کاربردی برای انتخاب ابزار آلات خوب

• استفاده از ابزار آلات خوب متناسب با شغل و کاربرد
• خم کردن ابزار به‌جای مچ دست؛ از ابزاری استفاده کنید که بتوانید در شرایط مورد نیاز، به دستگیره‌اش زاویه بدهید.
• اجتناب از صرف نیرو و انرژی زیاد
• کاهش نیرو و فشار لازم برای گرفتن ابزار
• استفاده از ابزار برقی به‌جای ابزار دستی به‌منظور کاهش درگیری دست و مخاطرات بعد از آن
• جلوگیری از حرکات تکراری انگشتان یا حداقل کاهش این حرکات
• به حداقل رساندن متوسط نیروی مورد نیاز برای نگه داشتن دکمه روشن و خاموش ابزار برقی
• اجتناب از استفاده انگشت شست برای فعال‌سازی ابزار
• استفاده از دو یا سه انگشت برای فعال‌سازی ابزار برقی، استفاده از چهار انگشت فقط برای وقتی که ابزار در حالت تعادل هستند.
• حداکثر نیروی گرفتن ماشه نباید بیشتر از 1.8 کیلوگرم باشد.
• انتخاب ابزارهایی که دستگیره‌هایشان اصطکاک بیشتری دارد، دسته‌هایی از جنس لاستیک فشاری، فوم سلول بسته یا … .
• طول دسته‌ها باید بین 11.4 تا 14 سانتی‌متر باشد، اگر از دستکش استفاده می‌شود هم حداقل 1.3 سانتی‌متر بیشتر باشد.
• ابزار آلاتی را انتخاب کنید که قطر دسته‌شان 3.2 تا 4.4 سانتی‌متر و ترجیحاً 3.8 سانتی‌متر باشد، برای کارهایی که به دقت زیادی احتیاج دارند از دسته‌ای با قطر 0.8 الی 1.5 سانتی‌متر استفاده کنید.
• از ابزارهایی استفاده کنید که کلاچ خاموش‌کننده خودکار دارند استفاده کنید تا از وارد آوردن ضربه به کاربر جلوگیری شود.
• از ابزار پالسی استفاده کنید.
• بجای ابزار دستی تولیدکننده گشتاور، از ابزار برقی استفاده کنید که گشتاور ایجاد می‌کنند.
• باید بر روی ابزار برقی (با زاویه دسته مستقیم) که گشتاوری بیشتر از 33 سانتی‌متر بر کیلوگرم دارند تجهیزات محدودکننده گشتاور نصب شود.
• باید بر روی ابزار دستی تفنگی که گشتاور خروجی‌شان بیشتر از 69 سانتی‌متر بر کیلوگرم است تجهیزات محدودکننده گشتاور نصب شود.
• باید ابزار برقی با زاویه 90 درجه که گشتاوری بیشتر از 509 سانتی‌متر بر کیلوگرم دارند را بر روی یک میز یا پایه نصب و برای استفاده‌شان آن‌ها را به چندین اسپیندل و محدودکننده گشتاور مجهز کرد.
• به‌طورکلی از ابزارهایی با زاویه مستقیم برای کار بر روی سطوح افقی و از ابزارهایی که دسته تفنگی دارند برای کار بر روی سطوح عمودی استفاده می‌شود.
• برای کاهش فشار وارده بر روی ابزار پنوماتیک، از یک مفصل دینامیکی گردان استفاده کنید.
• با استفاده از ابزار آلات مناسب به‌جای ابزار مکانیکی، لرزش‌های ابزار آلات را کاهش دهید یا آن‌ها را حذف کنید.
• در هنگام انتخاب ابزار پنوماتیک، ابزاری را انتخاب کنید که جهت خروجی هوای آن به سمت، صورت، مچ دست، یا دیگر نقاط بدن و پوست کاربر نباشد.