فصل اول- اپیزود یک- دو میلیون و ششصد هزار سال قبل

شادی:

سلام. من شادی شاهپسند هستم

محمد:

و من محمد تاج الدین

شادی:

شما به رادیو ابزار گوش می‌کنید

محمد:

اپیزود یک – دو میلیون و ششصد هزار سال پیش

شادی:

چند روزه دارم به این فکر می کنم که اگه ماشین زمان اختراع بشه و بتونم به گذشته سفر کنم، چه کاری از دستم برای مردم اون دوره بر میاد؟

مثلا با ماشین زمان برم به دو میلیون و ششصد هزار سال قبل! یه جایی توی قاره افریقا. اون دوره که هنوز انسان های اولیه توی غار یا حتی روی درخت زندگی می‌کردن، چی میتونم براشون بسازم!؟ میتونم براشون آتیش روشن کنم؟ بهشون ساختن چرخ رو یاد بدم؟ براشون خونه بسازم؟ یا توی شکار حیوونا کمکشون کنم؟!

جوابی که به خودم میدم مشخصه. اگه بتونم از دست حیوون های درنده و گیاهان گوشت خوار و شهاب سنگ‌ها جون سالم به در ببرم، کمکشون که نمیتونم بکنم هیچ! سربارشون هم میشم! یعنی مجبورم بشینم توی غار تا یه جوون مردی بره بیرون و برام غذا بیاره.

اما این اتفاق چرا میفته؟ چرا نمی‌تونم برای بهتر شدن زندگیشون کمکشون کنم؟ جوابش باز هم روشنه.

ابزار!

زندگی خوب نیاز به ابزار کارآمد داره. اما ابزار کارامد یعنی چی؟

محمد :

توی اون دوره یعنی دو میلیون ششصد هزار سال قبل آدم‌ها شروع به ساخت ابزار کردن. البته این گفته بر اساس کاوش‌هایی ثبت شده که تا به امروز انجام گرفته. ممکنه چند سال دیگه اولین ابزار کشف شده بشر عمر طولانی تری پیدا کنه. ولی خب تا کشف تازه می‌تونیم مطمئن باشیم داستان پیدایش اولین ابزار برمیگرده به همون سال ها.

یعنی زمانی که من توی غار دست روی دست گذاشتم و نشستم توی تاریکی مطلق! اولین ابزاری که انسان ساخته از جنس سنگ بوده. خیلی کشف شگفت انگیزی نیست. کسانی که توی غارها زندگی می‌کردن بیشتر از همه با سنگ و صخره سر و کله می‌زدن. به همین خاطر هم برای ساخت اولین ابزار سراغ چیزی رفتن که دور و اطرافشون زیاد بوده!

اون ها سنگ‌ها رو می‌تراشیدن و برای شکار یا ضربه زدن و احتمالا دعوا ازش استفاده می‌کردن. خب مشخصا با روحیه سفت و سخت و اون ابزار جنگ و دعوا،  اون گونه از انسان زیاد روی کره زمین موندگار نشد و جای خودش رو به انسان های خردمند داد. همون همو سیپین‌های معروف که ما باشیم!

منشا ساخت ابزار مثل هر پدیده دیگه ای توی دنیا، نیازه. نیاز انسان‌های اولیه مشخصا سیر کردن شکمشون بوده و زنده موندن. این طرز فکر باعث شده توی چندین قرن تنها و تنها شکل ابزارشون رو تغییر بدن. یعنی اگه روزی یک حیوان بخت برگشته رو با سنگی تراش نخورده و بیضی شکل می‌کشتن،  یک میلیون و هشتصد هزار سال قبل شروع کردن به نازک کردن ابزار و تراش دادنشون و با ابزار تیزتری سراغ حیوون ها رفتن.

این روند کند پیشرفت تا 200 هزار سال قبل ادامه داشته. وقتی این روند رو با سیر پیشرفت علم در قرن 19 و 20 و 21 مقایسه می‌کنیم، متوجه می‌شیم نیاکان ما خیلی آدم های تنبلی بودن. مثلا این روند زمان بر و سخت رو بذارید در کنار تلاش انسان ها برای پرواز. از برادران رایت و مدل هواپیمای تک نفرشون تا ایستگاه های فضایی غول پیکر و سفر به ماه کمتر از 100 سال طول کشیده!

شادی:

تحول بعدی در ساخت ابزار با یکجانشینی آدم‌ها اتفاق افتاده! اصلا شاید این سیر کند و زمان بر به خاطر تغییر خونه و زندگیشون بوده. آدم ها 10 هزار سال پیش تصمیم گرفتن هرکی هرجایی هست بشینه سر جاش! اون موقع بود که پیشرفت کردن. در این دوره سنگ‌ها به شکل ظریف‌تر و ماهرانه‌تری صیقل داده می‌شدند. ابزارهای ساخته شده در این دوره شامل گوگ، اسکنه، سلت، آدز و تبرهای صیقل خورده بود که در صورت کُند شدن قابلیت تیز کردن داشتند.

در اون دوره نیاکان ما دامپروری و کشاورزی رو شروع کردن و کم کم شهرها و تمدن‌های ریز و درشت شکل گرفت. حالا سوالی که پیش میاد اینه که ابزارها انسان رو متمدن کردن یا تمدن‌ها زمینه ساز ساخت ابزار پیشرفته تر شدن؟

یه رابطه دو طرفه است. اگه تا امروز نگاهتون به ابزار یه چیز معمولی و دم دستی بوده، باید طرز فکرتون رو تغییر بدید. تمدن و تاریخ انسان بدون ابزار و مطالعه سیر تغییر و تحولش بی معنیه.

محمد :

خب داستان ما رسید به 10 هزار سال قبل و یکچا نشینی آدم‌ها. توی اون دوره بود که جنس مواد سازنده ابزار تغییر کرد. دیگه فقط ابزار سنگی توی دست و بال مردم نبود. استخوان حیوانات، عاج و شاخ اون‌ها هم بخشی از مواد سازنده ابزار شدن.

اما تحول اساسی جور دیگه‌ای اتفاق افتاد. توی یک شب سرد زمستونی. وقتی برف و بوران و سرما چنگ می‌نداخت روی صورت آدم‌هایی که تنگ هم نشسته بودن و دعا می‌کردن زودتر صبح بشه. همون موقع بود که یه جرقه کوچیک همه چیز رو عوض کرد!

بله. اون جرقه رو من روشن کردم. وقتی با فندکم توی ماشین زمان نشستم و سفر کردم به اون شب زمستونی و گفتم رفقا! این نور لرزون و نارنجی رنگ و گرم اسمش آتیشه!

بعد از اولین جرقه و روشن شدن اولین آتیش همه چیز توی دنیا تغییر کرد. آدم‌ها یاد گرفتن فلزات رو آب کنن و باهاش ابزارهای ریز و درشت بسازن. این تغییر و تحول 1200 سال پیش از میلاد مسیح به اوج خودش رسید و تونست برگ جدید توی تمدن انسان‌ها رقم بزنه.

یونان و هندوستان و چین از اولین تمدن‌هایی بودن که تونستن آهن رو نرم کنن و ازش ابزار بسازن. بعد از مدتی آدم‌ها یاد گرفتن آهن رو با کربن حرارت بدن و فلز مقاوم‌تری درست کنند.

چنانت بکوبم به گرز گران

که کوبند فولاد آهنگران!

بعد از تولد فولاد باز هم پرشی در ساخت ابزار اتفاق افتاد. دیگه فقط ساخت ابزار برای گذروندن زندگی نبود. بلکه وسیله‌ای بود برای تجارت.

شادی:

بعد از یه پرش امیدوار کننده، باز هم ساخت ابزار و پیشرفتشون افتاد روی دور کند. قرون وسطی تونست باعث رونق آهنگری بشه اما در ساخت ابزار اتفاق خارق العاده‌ای نیفتاد.

بذارید یه ذره بیفتیم روی دور تند. بریم سر اصل مطلب. یعنی رنسانس!

در رنسانس نگاه انسان‌ها به جهان تغییر کرد. این تغییر نگاه و جهانبینی، خیلی زود تاثیرش رو توی زندگیشون گذاشت. توی این دوره بود که پیشرفت معنی دیگه‌ای پیدا کرد و جهان برای همیشه عوض شد.

اما مهمترین تغییر در قرن 18 اتفاق افتاد. زمانی که ماشین بخار کشف شد!

محمد :

انقلاب صنعتی. اختراع ماشین بخار و تغییر سبک زندگی و شغلی آدم‌ها و تاسیس کارخونه‌های بزرگ و در کنارش پیشرفت روزانه ابزار. این نتیجه انقلاب صنعتی بود. البته در کنارش اتفاق‌های ناگوار هم افتاد. استعمار و جنگ و آلودگی جهان و آغازِ پایان دنیا!

البته تا اون روز خیلی مونده پس بهتره برگردیم سراغ داستان خودمون. دیگه لازم نیست بیفتیم روی دور تند. چون بالاخره آدم‌ها به خودشون یه تکونی دادن و روند تغییر و تحول و ساخت ابزار رو به سرعت برق جلو بردند.

همه چیز خیلی زود تغییر کرد. چهره شهرها عوض شد، کشاورزی و دامپروری به حاشیه رفت و غول صنعت بیدار شد. صنعت، ابزار می‌خواست و انسان هم طعم پیشرفت و زندگی جدید رو پسندیده بود.

شادی:

یادتونه چند دقیقه پیش در مورد یک شعله اسرار آمیز و تاریخ ساز حرف زدم. همون شعله فندک خودم! انسان یک بار دیگه اون اتفاق رو در قرن 19 تجربه کرد. اون هم با اختراع الکتریسیته!

این جریان سحرآمیز و سیال، که میخش رو توی تاریخ جهان کوبید و دنیا رو به قبل و بعد خودش تقسیم کرد. قرن 19 با الکتریسیته مثل برق و باد زندگی انسان‌ها رو تغییر داد. دستگاه‌ها و ابزار سر و شکل تازه ای پیدا کردند و پیچیده تر شدند.

چراغ‌های نفتی و زنبوری جاشون رو به چراغ‌های برقی دادن و جهانِ آدم‌ها روشن‌تر شد. در این دوره بود که ابزار برقی سر و کله‌شون پیدا شد و راحتی کاربر در اولویت قرار گرفت. برق مثل زلزله جهان رو تکون داد و غبار گذشته رو از چهره تمدن آدم‌ها پاک کرد.

ابزار صنعتی، کشاورزی، خانگی و کارگاهی برای همیشه متحول شدند و این روند تازه تا امروز ادامه داره.

محمد :

ابزار پیشرفته، تمدن پیشرفته و انسان پیشرفته. این خلاصه امروزه جهانه. درسته که هنوز کلی مشکل و درد بی درمون توی زندگی آدم‌ها وجود داره، اما هر روز ابزار تازه‌ای برای بهتر شدن زندگی رو میشه. در اصل بار پیشرفت و آسایش آدم‌ها افتاده روی دوش کسانی که ابزار می‌سازن.

پس اگه روزی قرار شد سوار ماشین زمان بشید و به دو میلیون و ششصد هزار سال پیش سفر کنید، حتما یک نفر رو با خدتون ببرید که از ابزار سر در بیاره. در این صورت ممکنه این روند چند میلیون ساله خیلی زودتر طی بشه. راستی فندک رو هم فراموش نکنید.

شادی:

آنچه شنیدید قسمت اول رادیو ابزار بود. پادکستی که قراره داستان ابزار رو شنیدنی کنه. ما این پادکست رو در ساختمان شرکت رونیکس در خیابان جامی ضبط می‌کنیم. خوشحال می‌شیم بعد از شنیدن این قسمت نظراتتون رو با ما در میون بذارید.