آموزش تعمیر دسته دنده دوچرخه؛ راهنمای کامل تنظیم و سرویس دنده دوچرخه

اگر موقع رکاب‌زدن احساس می‌کنید دنده دوچرخه‌تان درست جا نمی‌خورد، زنجیر بین چرخ‌دنده‌ها گیر می‌کند یا هنگام تعویض، صدای کلیک ممتدی می‌شنوید، وقت آن رسیده که نگاهی به دسته دنده بیندازیم. تعمیر دسته دنده دوچرخه یکی از مهارت‌هایی است که هر دوچرخه‌سواری، حتی در سطح آماتور هم باید آن را یاد بگیرد. این کار هزینه مراجعه به تعمیرگاه را کاهش می‌دهد و باعث می‌شود تا شناخت بهتری از سازوکار دوچرخه خود پیدا کنیم.

در این مقاله از رونیکس، مرحله‌به‌مرحله آموزش تعمیر دنده دوچرخه و تنظیم دقیق آن را بررسی می‌کنیم.

رونیکس را بخوانید.

آشنایی با سیستم‌های مختلف دسته دنده

دسته دنده‌ها بسته به نوع دوچرخه متفاوت هستند؛ اما به‌طور کلی در دو گروه اصلی قرار می‌گیرند:

1. دسته دنده چرخشی  (Grip Shifter)

در این مدل، کاربر با چرخاندن دسته فرمان، دنده‌ها را تغییر می‌دهد. این نوع دسته دنده در دوچرخه‌های شهری و ساده کاربرد بیشتری دارد و مکانیزم داخلی آن شامل یک قرقره و کابل کششی است.

2. دسته دنده اهرمی  (Trigger Shifter)

در مدل‌های کوهستانی یا حرفه‌ای، از دو اهرم جداگانه برای بالا و پایین رفتن دنده استفاده می‌شود. این سیستم دقت و سرعت بالاتری دارد؛ اما در صورت خرابی نیازمند تنظیم دقیق‌تری است.

راهنمای جامع مونتاژ دوچرخه در ۵ مرحله + تصویر و ویدئو

وسایل تعمیر دسته دنده دوچرخه

تعمیر دنده دوچرخه بدون ابزار مناسب غیر ممکن است. شناخت و استفاده درست از هر ابزار، کیفیت و سرعت تعمیر را چند برابر می‌کند. در ادامه، ابزارهای مورد نیاز برای شروع کار را بررسی می‌کنیم:

• آچار آلن و آچار ستاره‌ای: در بیشتر دوچرخه‌ها چه شهری و چه کوهستان، پیچ‌های شیفتر با آچار آلن معمولی (شش‌گوش) باز و بسته می‌شوند. سایزهای پرکاربرد معمولاً ۲، ۲.۵، ۳ یا ۵ میلی‌متری هستند. مدل‌های جدید یا خاص، مخصوصاً بعضی از شیفترهای SRAM یا Shimano، ممکن است برای برخی پیچ‌ها به آچار آلن ستاره‌ای (Torx) و معمولاً T25 نیاز داشته باشند.برای بررسی سازوکار آچارهای آلن و ستاره‌ای، پیشنهاد می‌کنیم به مقاله «مقایسه آچار آلن و ستاره‌ای» نگاهی بیندازید.

• پیچ‌گوشتی دوسو و چهارسو: این پیچ‌گوشتی‌هابرای تنظیم پیچ‌های H و L روی شانژمان استفاده می‌شوند.
• انبر مخصوص بریدن سیم و روکش کابل: تیغه‌های این انبر طوری طراحی شده‌اند که سیم فولادی کابل را تمیز و بدون ریش‌ریش‌شدن قطع می‌کنند. همچنین، این انبر می‌تواند روکش (کاور) کابل را هم بدون له‌شدن ببُرد. پیشنهاد می‌کنیم مدل‌های انبر کابل‌بر رونیکس را بررسی کنید.
• روان‌کننده مخصوص دوچرخه: برای کاهش اصطکاک، جلوگیری از زنگ‌زدگی، افزایش طول عمر قطعات و بهبود عملکرد بخش‌های متحرک دوچرخه استفاده می‌شود.
• پایه نگهدارنده یا خرک سرویس: این پایه برای نگه‌داشتن دوچرخه در وضعیت ایمن هنگام تعمیر کاربرد دارد.
• دستمال و برس نرم: برای تمیزکاری قبل از بازکردن قطعات از دستمال استفاده می‌کنیم.

نکته مهم: همیشه قبل از بازکردن هر بخش، بهتر است از وضعیت سیم‌ها و نحوه اتصال آن‌ها عکس بگیریم تا طی مونتاژ مجدد دچار اشتباه نشویم.

آموزش تعمیر دنده دوچرخه

حالا وقت آن رسیده که به سراغ تعمیر دنده دوچرخه برویم. با دقت و صبر، این کار زمان کمی می‌برد و نیاز به مهارت پیچیده‌ای ندارد.

تمیزکاری اولیه؛ اولین قدم مهم

قبل از اینکه به سراغ تعمیر دسته دنده دوچرخه برویم، باید آن را تمیز کنیم. گردوغبار و چربی خشک‌شده دشمن حرکت نرم دنده‌ها هستند. این کار را طبق مراحل زیر انجام می‌دهیم:

• از یک پارچه نخی خشک برای پاک‌کردن سطح استفاده می‌کنیم.
• برای چربی‌زدایی کابل‌ها از اسپری تمیزکننده مخصوص دوچرخه استفاده می‌کنیم.
• اهرم‌ها و دکمه‌های تغییر دنده را چند بار فشار می‌دهیم تا ببینیم عملکرد روانی دارند یا نه.

اگر در این مرحله متوجه صدای غیر طبیعی یا گیر حین حرکت شدیم، احتمالاً کابل دنده زنگ‌زده یا در قاب خود گیر کرده است. به همین دلیل باید آن را تنظیم کنیم.

آچارکشی اصولی دوچرخه در ۳ مرحله

تنظیم کابل دنده

برای تنظیم کابل دنده دوچرخه باید طبق مراحل زیر عمل کنیم:

مرحله ۱: آماده‌سازی

دوچرخه را روی خرک قرار می‌دهیم تا چرخ‌ها آزادانه بچرخند. دنده جلو را روی کوچک‌ترین زنجیر و دنده عقب را روی بزرگ‌ترین چرخ‌دنده تنظیم می‌کنیم.

مرحله ۲: بررسی کابل

روکش کابل را از محل اتصال خارج می‌کنیم. اگر سیم زنگ‌زده یا رشته‌رشته شده، حتماً باید آن را تعویض کنیم؛ چون سیم‌های پوسیده باعث تأخیر در تعویض دنده می‌شوند.

مرحله ۳: تنظیم پیچ کشش

این پیچ روی دسته دنده یا شانژمان قرار دارد و میزان کشش سیم را تنظیم می‌کند.

• چرخاندن در جهت عقربه ساعت موجب کاهش کشش می‌شود.
• چرخاندن در خلاف جهت عقربه ساعت موجب افزایش کشش می‌شود.

اگر هنگام تعویض، دنده به‌سختی جا می‌خورد، باید کشش را کمی بیشتر کنیم. اگر دنده پرش دارد یا به‌طور ناگهانی تغییر می‌کند، کشش را کمتر می‌کنیم.

نگهداری از دوچرخه برقی: ۸ نکته برای افزایش عمر و عملکرد

تعمیر خرابی داخلی دسته دنده

اولین قدم برای تعمیر خرابی داخلی دسته‌دنده، شناسایی مشکل است. اگر پس از تنظیم کابل، هنوز دنده‌ها درست عمل نمی‌کنند، احتمالاً مشکل از داخل دسته دنده است. گیرکردن اهرم، شکستن فنر یا جمع‌شدن آلودگی در چرخ‌دنده داخلی از علت‌های رایج این مشکل هستند.

تعمیر ترمز دوچرخه: تنظیم ترمز دوچرخه‌های دیسکی و ساده

روش بازکردن دسته دنده

در ادامه، روش بازکردن دسته دنده را مرحله به مرحله بررسی می‌کنیم.

1. آماده‌سازی:

• دوچرخه را در وضعیت پایدار و ترجیحاً روی پایه تعمیر قرار می‌دهیم.
• ابزارهای لازم شامل پیچ‌گوشتی مناسب و در صورت نیاز دستکش را آماده می‌کنیم.

2. بازکردن پیچ‌ها:

• پیچ‌های روی بدنه دسته دنده را با دقت باز می‌کنیم.
• پیچ‌ها را در جای امنی می‌گذاریم تا گم نشوند.

3. جداسازی پوشش پلاستیکی:

• پوشش پلاستیکی روی دسته را به آرامی برمی‌داریم.
• باید حواسمان باشد که قطعات داخلی بیرون نریزند.

4. بررسی قطعات داخلی:

• قطعاتی مثل فنر، چرخ‌دنده و محور را بررسی می‌کنیم.
• اگر شکستگی یا خرابی مشاهده کردیم، باید آن قطعه را تعویض کنیم.

5. استفاده از کیت تعمیر (در صورت نیاز):

• برای برندهای معروف مثل Shimano،SRAM یا Microshift، کیت تعمیر مخصوص موجود است.
• بعضی از قطعات در مدل‌های دیگر قابل تعمیر نیستند. پس تعویض معمولاً بهترین گزینه است.

6. سر هم کردن دوباره:

• پس از بررسی و تعویض قطعات خراب، پوشش پلاستیکی و پیچ‌ها را دوباره سر جای خود می‌بندیم.
• عملکرد دسته دنده را قبل از استفاده تست می‌کنیم.

نکته:
قبل از بستن مجدد، کمی گریس سبک مخصوص دوچرخه روی قطعات داخلی می‌زنیم تا جلوی خشکی و صدای اضافی آن را بگیریم.

تنظیم دقیق شانژمان دنده عقب
شانژمان دنده‌ عقب وظیفه دارد زنجیر را بین چرخ‌دنده‌های مختلف جابه‌جا کند. تنظیم صحیح آن باعث تعویض روان دنده‌ها، کاهش صدای اضافی زنجیر و جلوگیری از افتادن یا گیرکردن آن می‌شود.

1.بررسی هم‌ترازی شانژمان

ابتدا مطمئن می‌شویم که گوشواره‌ شانژمان (Hanger) کاملاً صاف است و شانژمان در امتداد چرخ‌دنده‌ها قرار دارد. اگر تاب داشت، با ابزار مخصوصDerailleur Hanger Alignment Tool آن را اصلاح می‌کنیم.

2. تنظیم پیچ‌های محدودکننده  (Limit Screws)

روی بدنه‌ شانژمان دو پیچ وجود دارد که با حروفH وL مشخص شده‌اند:

• پیچ H محدوده‌ حرکت شانژمان به سمت چرخ‌دنده‌های کوچک‌تر (سخت‌ترین دنده) را تنظیم می‌کند.
• پیچ L محدوده‌ حرکت شانژمان به سمت چرخ‌دنده‌های بزرگ‌تر (سبک‌ترین دنده) را کنترل می‌کند.

اگر این پیچ‌ها درست تنظیم نشوند، ممکن است زنجیر از دنده بیفتد یا نتواند روی دنده‌های انتهایی حرکت کند.

3. تنظیم کشش کابل

پس از تنظیم پیچ‌های H وL، کشش کابل را با پیچ ریزِ تنظیم (Barrel Adjuster) تنظیم می‌کنیم.

• اگر زنجیر دیر به دنده‌ بزرگ‌تر می‌رود، کابل را کمی سفت می‌کنیم.
• اگر زنجیر دیر به دنده‌ کوچک‌تر برمی‌گردد، کابل را کمی شل می‌کنیم.

۴. تست نهایی

دوچرخه را روی پایه قرار می‌دهیم و همه‌ دنده‌ها را از کوچک‌ترین تا بزرگ‌ترین چند بار عوض می‌کنیم. اگر زنجیر روان حرکت کرد و صدای تق‌تق یا مکث ایجاد نشد، تنظیمات صحیح انجام شده است.

تعویض سیم و قاب سیم

وقتی حتی با تنظیم درست، تعویض دنده با تأخیر انجام می‌شود. معمولاً دلیلش هم سیم فرسوده یا قاب خشک است.

بیایید به مراحل تعویض سیم دنده نگاهی بیندازیم:

1. آزادکردن سیم قدیمی از شانژمان

• دوچرخه را روی دنده‌ سنگین قرار می‌دهیم تا کابل کمترین کشش را داشته باشد.
• پیچ نگهدارنده سیم روی شانژمان عقب را با آچار آلن شل می‌کنیم.
• سیم را از گیره آزاد کرده و از مسیر خارج می‌کنیم.

2. خارج‌کردن سیم از دسته‌دنده

• کاور دسته‌دنده را باز می‌کنیم (در مدل‌های گریپ‌شیفتر متفاوت است).
• نقطه ورود/خروج سیم را پیدا می‌کنیم.
• سیم قدیمی را از خارج فشار می‌دهیم یا از داخل بیرون می‌کشیم.
• اگر سیم گیر کرده بود، کمی روان‌کننده می‌زنیم.

3. بررسی و تعویض قاب سیم (در صورت نیاز)

• تمام بخش‌های قاب سیم را از دوچرخه جدا می‌کنیم.
• بخش‌های ترک‌خورده، زنگ‌زده یا خشک را تعویض می‌کنیم.
• قاب‌های جدید را با سیم‌بر مخصوص دوچرخه تا حد ممکن صاف می‌بریم.
• دو سر قاب را با سوهان یا کاتر صاف می‌کنیم تا گیر نکند.
• کمی گریس سبک یا اسپری روان‌کننده داخل قاب می‌پاشیم.

4. نصب سیم جدید

• سیم دنده جدید را از داخل دسته‌دنده عبور می‌دهیم. سیم باید بدون گیرکردن کاملاً از مسیر خارج شود.
• آن را از داخل قاب‌ها عبور می‌دهیم تا به شانژمان برسد.

5. تنظیم اولیه و بستن سیم

• پیچ تنظیم را یک یا دو دور به بیرون می‌چرخانیم تا بعداً فضای تنظیم داشته باشیم.
• سیم را روی پیچ نگهدارنده شانژمان قرار می‌دهیم.
• سیم را با دست می‌کشیم تا کمی تحت کشش قرار بگیرد.
• پیچ را محکم می‌کنیم.

6. تنظیم نهایی دنده

• دوچرخه را روی پایه قرار می‌دهیم یا چرخ را بالا می‌گیریم.
• دنده‌ها را یکی‌یکی عوض می‌کنیم و عملکرد آن را بررسی می‌کنیم.
• اگر دنده دیر جابه‌جا می‌شود، پیچ تنظیم را اندکی خلاف جهت ‌عقربه ‌ساعت می‌چرخانیم.
• اگر دنده بیش از حد سریع بالا می‌رود یا زنجیر صدا می‌دهد، پیچ تنظیم را کمی سفت‌تر می‌کنیم.

7. نصب درپوش سر سیم

• با سیم‌بر یا دم‌باریک لبه درپوش را کمی فشار می‌دهیم تا به سیم بچسبد و محکم شود. این کار از بازشدن رشته‌های سیم جلوگیری می‌کند.

نکته:
قبل از نصب، داخل قاب سیم چند قطره روغن سبک می‌ریزیم تا حرکت کابل نرم‌تر شود.

همچنین، پیشنهاد می‌کنیم تماشای ویدئوی آموزش پنچرگیری دوچرخه را از دست ندهید.

در ادامه، جدول مراحل تعمیر دنده دوچرخه را به صورت خلاصه آورده‌ایم:

مرحله	ابزار لازم	زمان تقریبی	نکته مهم
تمیزکاری اولیه	پارچه، برس کوچک، اسپری تمیزکننده	10–5 دقیقه	قبل از هر تنظیمی، آلودگی‌ها را پاک می‌کنیم.
تنظیم کابل دنده	آچار آلن، پیچ‌گوشتی دوسو/چهارسو	۱5–۱0 دقیقه	سفت یا شل‌بودن کابل مستقیماً روی عملکرد دنده تأثیر دارد؛ ابتدا کشش کابل را تنظیم می‌کنیم.
تعمیر خرابی داخلی دسته دنده	آچارهای کوچک، گریس، اسپری روان‌کننده	30–15 دقیقه	از بازکردن بیش‌ازحد دسته دنده خودداری می‌کنیم؛ چون قطعات کوچکی دارد و گم می‌شوند.
تنظیم دقیق شانژمان دنده عقب	آلن ۵، پیچ‌گوشتی، پایه نگهدارنده دوچرخه	20–10 دقیقه	پیچ‌های H و L را با دقت تنظیم می‌کنیم؛ اشتباه در تنظیم می‌تواند باعث افتادن زنجیر شود.
تعویض سیم و قاب سیم	سیم‌بر، دم‌باریک، آلن، سوهان، کاتر، گریس سبک	30 دقیقه	پس از نصب سیم جدید، روان‌کاری داخل قاب سیم باعث عملکرد نرم‌تر می‌شود.

خطاهای رایج هنگام تعمیر دنده دوچرخه

اشتباه‌های متداول برای تعمیر دنده معمولاً از بی‌دقتی‌های کوچک شروع می‌شوند؛ اما می‌توانند کل عملکرد سیستم را به‌هم بریزند. با شناخت این خطاها، روند تعمیر روان‌تر شده و نتیجه بهتری حاصل می‌شود.

• افزایش یا کاهش بیش از حد کشش کابل؛
• بی‌توجهی به روغن‌کاری مسیر عبور سیم و قاب‌ها؛
• نادیده گرفتن تنظیم دقیق پیچ ریز تنظیم پس از تعویض سیم؛
• عبور نادرست کابل از مسیر شانژمان؛
• تنظیم دنده‌ها بدون تمیزکاری اولیه زنجیر و چرخ‌دنده‌ها؛
• استفاده از قاب سیم فرسوده یا آسیب‌دیده؛
• عدم تنظیم پیچ‌هایL/H که موجب افتادن زنجیر می‌شود.

لذت کار با رونیکس

چه در سربالایی تند دوچرخه‌سواری کنیم یا در سرازیری هیجان‌انگیز، وقتی دنده‌ها نرم و دقیق کار می‌کنند، حس کنترل کامل روی مسیر را تجربه می‌کنیم. تعمیر دنده دوچرخه، اگر با ابزار مناسب انجام شود، کاری ساده و لذت‌بخش است. ابزارهای رونیکس با طراحی ارگونومیک، دقت بالا و دوام بی‌نظیر، همراه مطمئن هر تعمیرکار و دوچرخه‌سوار مبتدی و حرفه‌ای هستند. اگر به سرویس دوچرخه علاقه دارید، پیشنهاد می‌کنیم از آچارهای چندکاره و آلن، انبرها و ست‌های پیچ‌گوشتی رونیکس استفاده کنید.

در این مقاله از مجله رونیکس، آموزش تعمیر دسته دنده دوچرخه را مرحله به مرحله بررسی کردیم. حالا شما بگویید که چه تجربه‌ای از تنظیم یا تعمیر دسته دنده دوچرخه دارید؟ در بخش نظرات، تجربه‌ها و پیشنهادهای خود را با ما و دیگر علاقه‌مندان به اشتراک بگذارید.